मराठी म्हणी या मराठी भाषेच्या लोकपरंपरेतून तयार झालेल्या, अनुभवसिद्ध आणि अर्थपूर्ण वाक्यरचना आहेत.
समाजजीवन, व्यवहारज्ञान, नीतीमूल्ये, मानवी स्वभाव आणि दैनंदिन अनुभव यांचे संक्षिप्त पण प्रभावी प्रतिबिंब मराठी म्हणींमध्ये दिसते.
शालेय अभ्यासक्रम, स्पर्धा परीक्षा, निबंध लेखन, भाषांतर आणि सामान्य ज्ञानासाठी “marathi mhani with meaning” हा विषय अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो.
खाली दिलेली माहिती तथ्याधारित, स्पष्ट आणि परीक्षाभिमुख स्वरूपात मांडलेली आहे.
मराठी म्हणी म्हणजे काय?
म्हण म्हणजे लोकांच्या दीर्घ अनुभवातून तयार झालेले, अल्प शब्दांत खोल अर्थ सांगणारे वाक्य.
म्हणींचा अर्थ थेट शब्दार्थापेक्षा आशयावर आधारित असतो.
मराठी म्हणींची वैशिष्ट्ये
- लोकजीवनाशी संबंधित
- अनुभवसिद्ध सत्य मांडणाऱ्या
- संक्षिप्त पण अर्थपूर्ण
- पिढ्यान्पिढ्या प्रचलित
मराठी म्हणी अर्थासह (१ ते ३०)
दैनंदिन व्यवहार व जीवनअनुभव
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 1 | जसे कराल तसे भराल | आपल्या कृतीचे फळ तसंच मिळते. |
| 2 | वेळेवर काम उपयोगी | योग्य वेळी केलेले काम फायद्याचे ठरते. |
| 3 | घाई गडबड काम बिघडवते | घाई केल्यास नुकसान होते. |
| 4 | उशिरा का होईना, पण उत्तम | कधीच न करण्यापेक्षा उशिरा केलेले चांगले. |
| 5 | अति तिथे माती | कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक वाईट. |
| 6 | थेंबे थेंबे तळे साचे | थोड्या थोड्या प्रयत्नांनी मोठे काम होते. |
| 7 | नाचता येईना अंगण वाकडे | स्वतःची चूक लपवून दुसऱ्यावर दोष देणे. |
| 8 | दुधाचा पोळा जळाला, ताकही फुंकरून पितो | एकदा फसलो की पुढे फार सावध राहतो. |
| 9 | डोळे असून आंधळा | सत्य समोर असूनही न मानणारा. |
| 10 | पेरावे तसे उगवते | केलेल्या कर्माचे फळ मिळते. |
परिश्रम, यश आणि शहाणपण
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 11 | मेहनतीला देव मदत करतो | कष्ट करणाऱ्याला यश मिळते. |
| 12 | उद्याचा दिवस कोण पाहिला आहे | आजचे काम आजच करावे. |
| 13 | कष्टाशिवाय फळ नाही | यशासाठी मेहनत आवश्यक. |
| 14 | सुरुवात अर्धे काम | चांगली सुरुवात म्हणजे अर्धे यश. |
| 15 | शहाणा माणूस कमी बोलतो | शहाणपण शांततेत असते. |
| 16 | अनुभव हा मोठा गुरु | अनुभवातूनच खरी शिकवण मिळते. |
| 17 | विद्या विनय शिकवते | शिक्षण माणसाला नम्र बनवते. |
| 18 | जाणता राजा कधी चुकत नाही | शहाणा निर्णय सहसा चुकीचा नसतो. |
| 19 | हातचे सोडून पळत्याच्या मागे धावू नये | निश्चित गोष्ट सोडून अनिश्चित गोष्टीकडे धावू नये. |
| 20 | सारं काही वेळेवर | प्रत्येक गोष्टीची योग्य वेळ असते. |
समाज, नातेसंबंध आणि नीतीमूल्ये
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 21 | एकीचे बळ मोठे | एकत्र राहिल्यास शक्ती वाढते. |
| 22 | जशी संगत तसा रंग | संगतीचा प्रभाव पडतो. |
| 23 | आपला तो बाप, दुसऱ्याचा तो चोर | स्वार्थी दृष्टिकोन दाखवणारी म्हण. |
| 24 | घरचा आहेर मोलाचा | घरून मिळणारी गोष्ट महत्त्वाची असते. |
| 25 | ज्याचे दात त्याला चणे | जो काम करतो त्यालाच त्याचे परिणाम भोगावे लागतात. |
| 26 | सारं दिसतं तसं नसतं | बाह्य रूपावरून निर्णय घेऊ नये. |
| 27 | आदर दिला तर आदर मिळतो | आदराने वागल्यास आदर परत मिळतो. |
| 28 | नाव मोठं लक्षण खोटं | प्रसिद्धी असूनही गुण नसणे. |
| 29 | माणूस ओळखावा संगतीवरून | संगत माणसाचा स्वभाव दाखवते. |
| 30 | देव तारी त्याला कोण मारी | नियती बलवान असेल तर कोण नुकसान करू शकत नाही. |
मराठी म्हणी अर्थासह (३१ ते ६०)
या भागात व्यवहारज्ञान, सावधगिरी, अनुभव, निर्णयक्षमता आणि मानवी स्वभाव यांवर आधारित मराठी म्हणी अर्थासह दिल्या आहेत.
सर्व अर्थ सरळ, तटस्थ आणि परीक्षाभिमुख ठेवले आहेत.
व्यवहारज्ञान आणि सावधगिरी
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 31 | जपून पाऊल टाकावे | कोणतेही काम करताना सावध राहावे. |
| 32 | आधी विचार मग कृती | कृतीपूर्वी विचार आवश्यक आहे. |
| 33 | एकदा फसला की शहाणा होतो | अनुभवातून माणूस सावध बनतो. |
| 34 | घोड्यापुढे गाडी | कामाची चुकीची क्रमवारी. |
| 35 | आपल्या पायावर कुऱ्हाड मारणे | स्वतःचेच नुकसान करून घेणे. |
| 36 | ज्याचा तोच जाणे | प्रत्येकाने आपल्या कर्माचे परिणाम भोगावे लागतात. |
| 37 | डोक्यावरून पाणी जाणे | परिस्थिती हाताबाहेर जाणे. |
| 38 | सावध तोच शहाणा | जो सतर्क असतो तोच खरा शहाणा. |
| 39 | आधी घड्याळ मग काम | वेळेचे नियोजन महत्त्वाचे असते. |
| 40 | उगीच आग लावू नये | विनाकारण वाद निर्माण करू नये. |
अनुभव, निर्णय आणि शहाणपण
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 41 | अनुभव बोलका असतो | अनुभवातून सत्य स्पष्ट होते. |
| 42 | डोळस निर्णय घ्यावा | समजूतदारपणे निर्णय घ्यावा. |
| 43 | थोडक्यात मोठा अर्थ | कमी शब्दांत खोल आशय. |
| 44 | माणूस चुका करून शिकतो | चुकांतूनच सुधारणा होते. |
| 45 | वेळ सर्वकाही शिकवते | काळानुसार ज्ञान मिळते. |
| 46 | बोलण्याआधी मोजावे | विचार न करता बोलू नये. |
| 47 | शहाणपण गप्प बसण्यात | कधी कधी मौन योग्य ठरते. |
| 48 | वयाबरोबर अक्कल येते | अनुभवाने शहाणपण वाढते. |
| 49 | अर्धवट ज्ञान घातक | अपूर्ण ज्ञान नुकसानकारक असते. |
| 50 | जाणीवपूर्वक चूक मोठी | मुद्दाम केलेली चूक गंभीर असते. |
समाज, नातेसंबंध आणि वर्तन
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 51 | जशी संगत तसा रंग | संगतीचा परिणाम होतो. |
| 52 | आपण जसे तसे लोक भेटतात | आपल्या वर्तनासारखी माणसे मिळतात. |
| 53 | सारं बोलावं तसं नसतं | प्रत्येक सत्य सर्वांना सांगावेच असे नाही. |
| 54 | घरचा भेद बाहेर नको | घरातील गोष्टी बाहेर सांगू नयेत. |
| 55 | ओळख पाहून पाऊल टाका | परिस्थिती समजून वागावे. |
| 56 | नावापुरते नाते | केवळ नावालाच असलेले संबंध. |
| 57 | थोडक्यात मोठी शिकवण | लहान घटनेतून मोठा धडा मिळतो. |
| 58 | माणुसकी मोठी संपत्ती | मानवी मूल्ये सर्वांत महत्त्वाची. |
| 59 | समजूतदारपणा राखावा | शांत व संतुलित वर्तन ठेवावे. |
| 60 | आपुलकीने वागावे | प्रेमाने आणि सन्मानाने वागावे. |
मराठी म्हणी अर्थासह (६१ ते १००)
या अंतिम भागात नीतीमूल्ये, जीवनदृष्टी, संयम, वेळेचे महत्त्व आणि व्यवहारज्ञान दर्शवणाऱ्या मराठी म्हणी अर्थासह दिल्या आहेत.
अर्थ थेट, स्पष्ट आणि परीक्षाभिमुख ठेवले आहेत.
नीतीमूल्ये, संयम आणि जीवनदृष्टी
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 61 | माणुसकी हाच खरा धर्म | मानवता सर्वांत श्रेष्ठ मूल्य आहे. |
| 62 | नम्रता मोठेपणाची खूण | नम्र वर्तनातून खरे मोठेपण दिसते. |
| 63 | शांतता हीच शक्ती | शांत राहिल्याने योग्य निर्णय घेता येतो. |
| 64 | संयम राखावा | स्वसंयम ठेवणे आवश्यक आहे. |
| 65 | मन स्वच्छ तर जीवन स्वच्छ | अंतःकरण शुद्ध असेल तर जीवन चांगले होते. |
| 66 | आदराने वागावे | सन्मान दिल्यास सन्मान मिळतो. |
| 67 | वाणी गोड तर व्यवहार गोड | चांगली भाषा संबंध सुधारते. |
| 68 | सत्याचा मार्ग कठीण पण योग्य | सत्य बोलणे अवघड असते, पण तेच योग्य. |
| 69 | प्रामाणिकपणा टिकतो | प्रामाणिक वर्तन दीर्घकाळ उपयोगी ठरते. |
| 70 | संयमातच यश | संयमी व्यक्तीलाच यश मिळते. |
वेळ, प्रयत्न आणि यश
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 71 | वेळ अमूल्य आहे | वेळेचे महत्त्व मोठे आहे. |
| 72 | आजचे काम आजच | काम टाळू नये. |
| 73 | वेळ निघून गेल्यावर पश्चात्ताप | संधी गेल्यावर हळहळ व्यर्थ ठरते. |
| 74 | संधी साधावी | योग्य वेळेचा उपयोग करावा. |
| 75 | थोडे थोडे करून मोठे होते | सातत्याने केलेले प्रयत्न फळ देतात. |
| 76 | कष्टाला पर्याय नाही | मेहनतीशिवाय यश नाही. |
| 77 | यश प्रयत्न मागते | यशासाठी सतत प्रयत्न आवश्यक. |
| 78 | धीर धरावा | संयम ठेवल्यास परिणाम मिळतो. |
| 79 | उद्यावर काम ढकलू नये | कामात विलंब टाळावा. |
| 80 | मेहनतीचे फळ गोड | कष्टाचे परिणाम चांगले असतात. |
समाज, व्यवहार आणि अनुभव
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 81 | माणूस संगतीने घडतो | संगतीचा स्वभावावर परिणाम होतो. |
| 82 | जगावे तसं शिकावे | अनुभवातूनच खरे ज्ञान मिळते. |
| 83 | जसे दिसते तसे नसते | बाह्य रूपावरून निर्णय घेऊ नये. |
| 84 | आपला फायदा आधी | स्वार्थी वृत्ती दर्शवणारी म्हण. |
| 85 | सारं काही पैशात मोजू नये | मूल्ये पैशांपेक्षा मोठी असतात. |
| 86 | माणूस ओळखावा कृतीवरून | कृतीतून स्वभाव कळतो. |
| 87 | शब्द जपून वापरावेत | बोलण्याचा परिणाम लक्षात घ्यावा. |
| 88 | जाणता राजा चुकत नाही | शहाणे निर्णय सहसा योग्य असतात. |
| 89 | आपुलकी टिकवावी | नात्यांमध्ये प्रेम जपावे. |
| 90 | विश्वास मोठी संपत्ती | विश्वास ही मौल्यवान गोष्ट आहे. |
अनुभव, वास्तव आणि शिकवण
| क्र. | मराठी म्हण | अर्थ |
|---|---|---|
| 91 | अनुभवाशिवाय शहाणपण नाही | अनुभवातूनच खरी समज येते. |
| 92 | चूक झाली तरी शिकवण मिळते | चुकांतून सुधारणा होते. |
| 93 | प्रत्येक गोष्टीला दोन बाजू | विषय एकांगी नसतो. |
| 94 | वास्तव स्वीकारावे | सत्य परिस्थिती मान्य करावी. |
| 95 | जशा अपेक्षा तसे परिणाम | अपेक्षेनुसार फळ मिळते. |
| 96 | सत्य लपून राहत नाही | खरेपणा उघड होतोच. |
| 97 | योग्य वेळी मौन आवश्यक | कधी कधी शांतता योग्य ठरते. |
| 98 | विचारपूर्वक पाऊल टाका | निर्णय घेण्याआधी विचार करावा. |
| 99 | सर्व काही लगेच मिळत नाही | धैर्य व संयम आवश्यक असतो. |
| 100 | जीवन शिकवत राहते | जीवन सतत नवे धडे देते. |
GK व परीक्षाभिमुख झटपट पुनरावलोकन
महत्त्वाचे मुद्दे
- मराठी म्हणी लोकअनुभवातून निर्माण झालेल्या असतात.
- उत्तर लिहिताना म्हण + अर्थ (१ ओळ) हा सुरक्षित फॉरमॅट आहे.
- शालेय मराठी, स्पर्धा परीक्षा, निबंध व भाषांतरात मोठ्या प्रमाणावर वापर.
उपयोग
- Essay / Nibandh: आशय प्रभावी होतो
- Competitive Exams: म्हण–अर्थ, रिकाम्या जागा भरा
- Spoken Marathi: संभाषण समृद्ध होते
निष्कर्ष
या लेखात “marathi mhani with meaning” हा विषय तीन भागांत, १०० मराठी म्हणी अर्थासह तथ्याधारित आणि शैक्षणिक दृष्टीने मांडण्यात आला आहे.
विद्यार्थी, शिक्षक आणि स्पर्धा परीक्षा तयारी करणाऱ्यांसाठी हे संकलन संदर्भ म्हणून विश्वासार्ह ठरेल.
Thanks for reading! मराठी म्हणी अर्थासह | Marathi Mhani with Meaning (शैक्षणिक व परीक्षाभिमुख) you can check out on google.